Consulting

The Duke 1899 - 1974

Amsterdam, Concertgebouw 18 februari 1963. Het was voor de zesde maal dat het orkest van Duke Ellington Nederland met een bezoek vereerde. Het voltallige orkest had reeds plaatsgenomen, toen de Duke als een vorst onder donderend applaus langs de trap naar beneden kwam en het publiek bedankte. Het feest kon beginnen. Take the A train werd ingezet, het paradepaardje van het orkest. Het duurde niet lang of andere klassiekers zoals Perdido, Mood Indigo en Things aint what they used to be passeerden de revue. Trompettist Gat Anderson, de hoge noten-specialist, brak met stratosferisch spel nog net niet de geluidsbarrière, maar zijn nek zwol wel bijna op tot dubbele proportie. Het goed geoliede orkest bracht jazzmuziek van hoog niveau; een schitterend optreden met de Duke als bezielende leider. Oudgedienden Cootie Williams, Johnny Hodges en Harry Carney lieten het orkest zingen, maar ook nieuwkomer Jimmy Hamilton kreeg solistisch voldoende ruimte. Magistraal overzag de Duke van achter de piano het hele gebeuren en gaf met enkele accoorden aan wat er gespeeld moest worden. Het publiek had de avond van haar leven, vooral de drum- solo van Sam Woodyard, waarbij de andere orkestleden zich terugtrokken om een drankje te drinken, maakte de fans uitzinnig. Johnny Hodges parade-stuk 1 cant give you anything but love leverde hem een ovationeel applaus op. Zijn commentaar: ‘Ja ,ik speel dat stuk al 40 jaar, maar ze willen het nog steeds horen”. Het werd een nachtconcert om nooit te vergeten.

“Applaud, applaud”

Honderd jaar geleden was de geboortedag van Edward Kennedy Duke Ellington: pianist, componist, arrangeur en orkestleider. Hij werd geboren op 29 april 1899 in Washington DC en overleed op 24mei1974, New York. Op reeds zeer jeugdige leeftijd leerde Edward Ellington piano spelen, hij kreeg les van zijn moeder. Daarnaast ging hij ook nog componeren. Zijn eerste compositie was Soda Fountain Rag. Zijn bijnaam Duke kreeg hij van een buurjongen, waarschijnlijk omdat hij altijd tot in de puntjes gekleed ging. Dat bescheidenheid hem toen al vreemd was, blijkt wel uit het verhaal van zijn tante; hij riep haar en zei: Now, listen, this is the great, the grand, the magnificent Duke Ellington, maakte een buiging en vervolgde lachend: Now applaud, applaud, om vervolgens hollend naar school te gaan. Duke Ellington begon zijn muzikale loopbaan als solopianist en speelde ragtime in theaters. In 1923 nam hij het orkest The Washingtonians over van banjoïst Elmer Snowden en zou de rest van zijn leven orkestleider blijven. Bijna alle belangrijke jazzlegenden kwamen uit New Orleans, zoals King Oliver, Jelly Roll Morton, Louis Armstrong, Johnny Dodds etc. De Duke heeft als buitenpoorter daardoor altijd een status aparte ingenomen en is zijn hele verdere leven gewoon zijn eigen gang gegaan. De grote doorbraak kwam in 1927, toen hij een contract kreeg om in de Cotton Club in New York te komen spelen, waar hij vier jaar bleef. Hij ontwikkelde daar de z.g. Jungle style, waarbij hij trompettist Bubber Miley het growl-werk liet doen, maar ook trombonist Tricky Sam Nanton paste in dat concept. Met deze jungle style was de basis gelegd voor de latere successen en zijn faam als componist, arrangeur en orkestleider zouden hem tot ver over de grenzen van de USA beroemd maken. Zijn herkenningsmelodie werd East St. Louis Toodle-oo. Tegelijk met het contract in de Cotton Club, ging hij ook de platenstudio in. Een lange rij van opnamen werd onder verschillende namen uitgebracht: The Whoopie Makers, The Harlem Footwarmers, Ten Black Berries om er zo maar een paar te noemen. Klarinettist Barney Bigard werd aan de bezetting toegevoegd en nam een belangrijk deel van de klankkleur van het orkest voor zijn rekening. In 1933 ging de Duke met zijn orkest voor het eerst naar Europa en de kritieken waren lovend. Toch was de eerste verandering in stijl reeds opvallend. De crisisjaren waren in Amerika op hun hoogtepunt en de uitbundige hot jazz van de twintiger jaren maakte plaats Duke Ellington met links van hem arrangeur en componist voor een wat meer gestroomlijnde swing. Zangeres lvie Anderson kwam bij het orkest als vocaliste en zou de komende elf jaar blijven. Haar grote succesnummer was het bekende It dont mean a thing ifit aint got that swing. De oorlogsjaren waren drukke jaren voor de Duke; echter ook nu weer kwam er een verandering in de muzikale opvatting. Nieuwe composities en experimenten met klank maakten duidelijk dat het orkest met zijn tijd was mee gegaan. Het hoogtepunt in die tijd was het eerste optreden in Carnegie Hall op 23 januari 1943; niet alleen een kroon op het werk van de Duke, maar ook voor jazzmuziek in het algemeen. Het orkest speelde een speciaal voor die gelegenheid gecomponeerd stuk: Black, Brown and Beige, een ode aan de Amerikaanse gekleurde bevolking.

Afgedragen zijden kousen

Tekstschrijver Don George vertelt in zijn boek The Real Duke van zijn eerste ontmoeting met hem in 1943 en onthult meteen dat er ook nog een andere kant aan Duke Ellington zat, nI. belangstelling voor vrouwelijk schoon. Tijdens die eerste kennismaking moest hij (Don George) op de uitkijk gaan staan, als de Duke op bezoek ging bij Lena Home, die op dat moment als zangeres aan het orkest verbonden was. De echtgenote van de Duke, Evie, kende haar echtgenoot en had de gewoonte te pas en te onpas op de set te verschijnen. Don moest dan op de verwarming tikken en de Duke zo waarschuwen. Hij vertelt ook dat de Duke hem vroeg of hij een vriendin had. Don bevestigde dat en de Duke vroeg hem toen of hij de afgedragen zijden kousen van zijn vriendin voor hem mee wilde nemen. Voor het slapen gaan werden die over zijn haar getrokken, zodat het de volgende dag mooi strak zat! Het is natuurlijk geen kleinigheid geweest om al die jaren een groot orkest met alle tegenstellingen tussen band leden op de been te houden. Conflicten waren er aan de lopende band, soms gebeurde dat op de bühne. Duke loste dat diplomatiek op en zei tegen het publiek: Ladies and gentlemen, you have just seen part of our new act. Naderhand zei Duke tot de betrokkenen Look, if youre going to do these things, let me know, and III write the music for it.

Een wereidhit

Soms was het wel eens moeilijk om de juiste titel bij een compositie te vinden. Don George vertelde dat hij een keer naar een bijeenkomst van een zwarte predikant was geweest. De gelovigen gingen helemaal uit hun bol in opperste devotie, zingend en schreeuwend. Een van de gelovigen, een volle, zwarte vrouw, hief haar armen omhoog, trillend over haar hele lichaam en schreeuwde: Im beginning to see the light. De volgende morgen belde Don Duke en zei: Ik heb de titel voor het nieuwe stuk... en dat werd een wereidhit. Duke Ellington ging de jaren die volgden gewoon door met optreden over de gehele wereld. Het repertoire werd nu maar incidenteel aangepast, het publiek wilde de Duke horen zoals ze hem kenden en hij had geen behoefte om er nog verandering in aan te brengen. Slopend was dat leven natuurlijk wel en het zou ook zijn tol eisen. Op zijn 7Oste verjaardag werd hij opgenomen met ernstige klachten. Hij overleed op 24 mei 1974. Het Duke Ellington orkest bestaat nog steeds, maar nu onder leiding van zijn zoon Mercer Ellington, geboren in 1919, uit het eerste huwelijk van de Duke.

Wim Keller