Consulting

They all played ragtime deel 1, Scott Joplin

Begin 1962 kwam ik voor het eerst in de Blokhut op de Hoogte Kadijk in Amsterdam. Jazzpromotor Michiel de Ruyter had in zijn programma aangekondigd dat er een jamsession gehouden zou worden door de Bixieland Stompers. Het was voor mij aanleiding daar eens een kijkje te gaan nemen en ik was direct verkocht. De jaren daaropvolgend zou ik met kleine onderbrekingen een vaste bezoeker worden van het kleine jazztempeltje. Na een paar weken kwam er een jongeman naar mij toe, die naar mijn belangstelling voor deze muziek informeerde. Hij stelde zich voor als Anton Schwirtz. Ik had hem al als drummer bezig gezien en ook op, wat later bleek, een zelf gemaakte contrabas. Ik vertelde Anton, dat ik wat plaatjes had van de Dutch Swing College Band en Eddie Condon en na wat heen en weer gepraat, nodigde hij mij uit om bij hem thuis eens naar wat oude muziek te komen luisteren. Leergierig als ik was ging ik op die uitnodiging in en in de volgende jaren was ik vaak te gast op de verschillende locaties in Amsterdam, waar hij beginnend op een zolderkamer, via een halve woning uiteindelijk met zijn gezin een etagewoning bewoonde. Zo gauw ik bij hem binnenkwam, troonde Anton mij mee naar zijn kamer op zolder, waar hij zijn verzameling 78- toerenplaten had ondergebracht. Een voor mij onbekende wereld van ragtime, cake-walk, two-step en de muziek van marsencomponist John Philip Sousa, ging voor mij open. Opnamen van vôôr het ontstaan van de jazz, van voor mij onbekende artiesten als Scott Joplin, Joseph Lamb, Arthur Marshall, passeerden de revue; vaak op erbarmelijk slecht opgenomen platen. Ademloos luisterde ik naar Anton, die zoveel kon vertellen over die muziek uit een ver vervlogen tijd. Ragtime ontstond aan het einde van de 19e eeuw en was populair tot 1917, toen de jazzmuziek roet in het eten gooide en deze muziek in de vergetelheid geraakte. Mijn belangstelling was gewekt en toen ik ook nog een lp van Chris Barber op de kop tikte waarop alleen ragtime gespeeld werd, heb ik sindsdien deze muziek in mijn hart gesloten.

The Sting

Nog één keer werd de ragtimemuziek populair. Zo rond 1973 werd de Hollywood productie The Sting uitgebracht, waarin drie nummers van Scott Joplin te horen waren. Het nummer The Entertainer zou zo razend populair worden, dat die deun zelfs nu in 2004 nog gekozen kan worden uit het grote aanbod aan ringtones van de mobiele telefoonaanbieders. Ragtime festivals in de USA vinden nog steeds jaarlijks plaats en ook het opnieuw opvoeren van de Scott Joplin opera Treemonisha is er debet aan dat deze muziek niet vergeten wordt. Het boek They all played ragtime, geschreven door Rudi Blesh en Harriet Janis, in 1958 gepubliceerd door Sidgwick and Jackson in Londen, geeft een uitstekend beeld van deze muziek, die de auteurs het ware verhaal van de Amerikaanse muziek noemden. Respectabele pianisten als David Zimmerman en Dick Hyman brachten schitterende albums uit met de complete werken van Scott Joplin. De serie artikelen in dit blad over San Francisco Jazz efl Jelly Roll Morton, waarin de laatstgenoemde en de pianisten Wally Rose en Pete Clute toch duidelijk teruggrepen naar de ragtime, was voor mij aanleiding wat dieper op deze Amerikaanse volksmuziek in te gaan. Na het einde van de Amerikaanse burgeroorlog in 1867 was de behoefte aan muziek en entertainment groot om al die ellende te vergeten. Hetzelfde kregen we in 1918 na het beëindigen van de eerste wereldoorlog toen de jazz aan zijn veroveringstocht in Europa begon. Vrijgekomen slaven namen hun plantagemuziek mee naar de grote steden New Orleans en St Louis. De alom ingevoerde Europese muziekcultuur en de versmelting met de meer polyfone (Afrikaanse) ritmes werd daar een feit. Gebruik makend van de syncope - een ritmische figuur waarbij het accent van een zwaar maatdeel naar een licht deel wordt verplaatst; het accent wordt als het ware over de tel heen getild - ontstond een nieuwe muziek van eigen bodem, de ragtime. Was het in het begin voornamelijk de banjo die het instrument werd van deze nieuwe muziek, de meeste ragtime zou later op de piano worden gespeeld. In het nog radioloze tijdperk en met de grammofoon nog in de kinderschoenen, om over jukeboxen maar niet te spreken, moest er natuurlijk toch muziek te horen zijn in de kroegen en bordelen (Honky Tonks). Een pianist zorgde daar, al of niet met begeleiding, voor de muzikale omlijsting van de activiteiten in die tenten. De dans uit die tijd was de cake-walk, een dans op het ritme van de ragtime waarbij je met je benen net als op de bewegende treden van de gelijknamige kermisattractie halsbrekende toeren moest uithalen. Verreweg de belangrijkste componist en uitvoerder van ragtime is Scott Joplin geweest en dit eerste hoofdstuk is ook aan hem gewijd. Hier volgt een vertaling van Selections from the Gutter, een artikel van R.J. Carew, gepubliceerd in Jazzrecord van november 1947.

The Sedelia story

Scott Joplin werd geboren op 24 november 1868 in Texarkarna, Texas, USA. Zijn vader was violist en had voor zijn zoon een carrière in de handel voor ogen, maar Scott kreeg een fascinatie voor de piano en rebelleerde tegen het ouderlijk gezag; hij werd rond - reizend pianist. Als 14-jarige was hij al erg populair in de bordelen in het zuiden van de USA., waar hij al snel de bijnaam professor kreeg. De ragtimebanjoïsten Fred Van Eps (1) en Vess L. Ossman (r) in het decor van een opnamestudio uit het begin van de vorige eeuw. De tekenaar, Gary Bready, heeft zijn fantasie de vriie loop gelaten, getuige de vele ‘opname toeters’

Het is dan ook te danken aan de hoerenmadams dat ragtime een voet aan de grond kreeg en vrouwen met nu bekende namen als Miss Lulu White en Countess Willie V. Piazza (New Orleans), Scar Face Mary (Oklahoma), Betty Rae (Saint Louis) en de gezusters Minna en Ada Everleigh (Chicago) hebben er toe bijgedragen dat ragtime populair werd. Er is heel weinig bekend van de vroegste periode van Joplin. Pas in 1895, toen hij als pianist van het Texas Medley Quartet in Rochester, New York optrad, waar ook twee composities van hem gepubliceerd werden, begint zijn beschreven levensgeschiedenis. In 1896, een jaar later, werden in Temple, Texas weer enkele composities uitgebracht, hetgeen er op wees dat hij weer terug was op zijn thuisbasis. De volgende stop van Scott was in Sedelia, Missouri, waar hij in 1897 ging wonen en van waaruit we een goed overzicht krijgen van zijn muzikale activiteiten. Gedurende de jaren negentig van de 19e eeuw had er in de Amerikaanse muziek een revolutie plaatsgevonden. Populaire muziek en dansen veranderden van de stijve traditionele opvatting naar een veel beweeglijker ritme. De two-step werd geïntroduceerd, de cake-walk werd populair en er werd syncopation aan de muziek toegevoegd. Zonder twijfel zijn die veranderingen te wijten aan het feit dat zwarte Amerikanen meer kans kregen om hun muziek aan een groter publiek te laten horen. Zij dansten op hun eigen muziek en schreven hun eigen liedjes. De licht gesyncopeerde muziek van de cake-walk effende de weg naar de zwarte ragtime. Natuurlijk werd ragtime al gespeeld, voordat het op muziekpapier uitgegeven werd en als rondreizend pianist had Scott Joplin er al kennis mee gemaakt. Hij beweerde al heel vroeg een cake-walk gecomponeerd te hebben en zijn opvallen_J de spel in een goktent in Sedelia trok al snel de aandacht. Op advies van anderen besloot hij muzieklessen te gaan nemen aan het prestieuze George R. Smith College voor zwarte Amerikanen. Door deze beslissing zou hij een belangrijke rol gaan spelen in Amerikaanse muziek. Gelegenheid en tijd waren er rijp voor; er was een muzikale revolutie op komst en Joplin was zowel bekend met de oude als de nieuwe muziekvormen. Sedelia, Missouri, was een eldorado voor zwarte musici. Er werd geëxperimenteerd met nieuwe opvattingen en Scott kon ideeën uitwisselen met muzikanten als Otis Saunders, Scott Hayden en Arthur Marshall. Uitgevers begonnen belangstelling te krijgen, Sedalia zou de wieg van de ragtime worden.

King of Ragtime

Joplin verkocht zijn eerste rag, Original Rag, aan CarI Hoffman uit Kansas City, Missouri, die het stuk in 1899 publiceerde. In hetzelfde jaar werd hem door muziekuitgever John Stark and Son uit Sedalia een vijfjarig contract aangeboden, op voorwaarde dat hij een aantal manu scripten Maple Leaf Rag, Sunflower Slow Drag en Swipsey Cake Walk op muziekpapier zou uitwerken. De Maple Leaf en de Swipsey werden in Sedalia uitgebracht, waarna de Stark uit geveri naar Saint Louis verhuisde, spoedig gevolgd door Scott Joplin. De firma Stark zou zijn naam spoedig veranderen in The Classic Rag House en Joplin kreeg de bijnaam King of Ragtime Composers. Het ongelofelijke succes van die ragtime composities maakte van Scott een beroemdheid. Miljoenen exemplaren van zijn bladmuziek gingen over de toonbank en in 1904 opende de Classic Rag House een vestiging in New York en weer ging Joplin met hem mee. De Big Apple zou zijn domicilie blijven. Tot 1910 zou er een onvoorstelbare lijst van ragtimecomposities van zijn hand het levenslicht zien, stuk voor stuk juweeltjes. Nog steeds worden ze door talloze pianisten over de hele wereld gespeeld. Na 1910 verschenen er nauwelijks nog ragtime werken van zijn hand. Hij legde zich volledig toe op het schrijven van zijn opera Treemonisha. Daarnaast gaf hij pianoles en was hij een veel gevraagde pianist op parties, bals en in huizen van plezier. Er wordt wel beweerd dat Scott Joplin niet tot de beste spelers van Saint Louis zou behoren, maar waar of niet waar, hij was een kundig pianist en zijn composities zijn in alle opzichten meesterwerkjes. Original Rag is een pracht nummer en de Maple Leaf Rag is nooit door een andere compositie geëvenaard.

Treemonisha Helaas heeft Scott Joplin de volledige uitvoering van zijn opera Treemonisha nooit meegemaakt. Delen ervan werden in 1917 opgevoerd en naar aanleiding daarvan besloot hij die weer te herschrijven. Het zou tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw duren, dat er een volledige uitvoering van de opera in de USA gerealiseerd werd. Dit kwam waarschijnlijk door het grote succes van The Sting, waardoor er opnieuw belangstelling kwam voor ragtime. Scott Joplin overleed in 1917, waarschijnlijk als gevolg van een geslachtsziekte. Hij werd 48 jaar.

Wim Keller